Kolejnym obiecanym przeze mnie artykułem jest żywienie w niedoczynności tarczycy i Hashimoto. W swojej praktyce obserwuję, że coraz więcej kobiet cierpi na te schorzenia. Nie dziwi mnie zatem tak duże zainteresowanie tym tematem, tym bardziej, że narosło wokół niego mnóstwo mitów. W tej części artykułu przedstawię zalecenia żywieniowe w niedoczynności tarczycy i Hashimoto. W drugiej części (która ukaże się w przyszłym tygodniu) poruszę kwestię suplementacji w obu schorzeniach.

Kilka słów wstępu

Tarczyca to ważny gruczoł, który wydziela tyroksynę (T4), trójjodotyroninę (T3) oraz kalcytoninę (bierze udział w regulowaniu gospodarki wapniowo- fosforanowej). Hormony tarczycy wpływają na metabolizm białek, węglowodanów, tłuszczy i cholesterolu. Odgrywają również istotną rolę w pracy serca, układu nerwowego i mózgu. Wpływają na funkcjonowanie większości tkanek organizmu. Ponadto odpowiadają za około 30% spoczynkowej przemiany materii.

Stan, w którym brakuje hormonów tarczycy nazywamy niedoczynnością tarczycy (hipotyreoza). Diagnozujemy go na podstawie podwyższonego poziomu hormonu tyreotropowego (TSH). Przyczyny hipotyreozy upatruje się w np. infekcjach wirusowych, niedoborze jodu lub jego nadmiernej podaży. Niedoczynność może być też wrodzona lub jako efekt urazu (np. przysadki) czy wycięcia tarczycy. Jednak najczęstszym powodem niedoczynności jest choroba Hashimoto.

Autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto) jest schorzeniem, w którym układ immunologiczny produkuje przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO) lub przeciw tyreoglobulinie (anty-TG). Agresja ze strony układu odpornościowego prowadzi do powstawania nacieków na tarczycy (widoczne w obrazie USG) oraz zaniku komórek pęcherzykowych gruczołu. Uważa się, że na rozwój Hashimoto wpływają czynniki środowiskowe (palenie papierosów, stres, infekcje wirusowe), żywieniowe (niedobór selenu, nadmiar jodu), jak również współwystępowanie innych chorób autoimmunizacyjnych (np. celiakii czy reumatoidalnego zapalenia stawów).

Główne objawy niedoczynności tarczycy oraz Hashimoto to m.in.: wypadanie włosów, sucha skóra, ciągłe uczucie chłodu, wzrost ciała, zaparcia, senność i zmęczenie, obniżenie nastroju, niekiedy zaburzenia miesiączkowania a także wole tarczycowe. Leczenie polega przede wszystkim na podawaniu l-tyroksyny (Euthyrox®, Letrox®) oraz poprawie stylu życia (unikanie stresu, regularna aktywność fizyczna, różnorodna dieta).

Podstawowe zasady żywienia w niedoczynności i Hashimoto

Jeśli istnieje nadmierna masa ciała, zaleca się dietę ubogokaloryczną w celu jej normalizacji. Uwaga! Diety bardzo restrykcyjne mogą zwiększyć poziom TSH. Zalecane jest regularne spożywanie posiłków (4-5 posiłków dzienne), ostatni posiłek lekkostrawny najlepiej na 2-3h przed snem, aby nie utrudniał zasypiania.

Podaż białka z dietą powinna być wyższa u osób z niedoczynnością i Hashimoto i powinno pokrywać 10-15% dziennego zapotrzebowania energetycznego. Białko służy do produkcji hormonów tarczycy, a ponadto przyspiesza metabolizm. Co więcej, może hamować wypadanie włosów. Do źródeł białka należy mięso, ryby (oprócz białka zawierają również jod i kwasy tłuszczowe), nabiał, jaja a także nasiona roślin strączkowych (które są również bogate w witaminy z grupy B i błonnik).

Podaż węglowodanów powinna być dostosowana do aktywności fizycznej. Węglowodany powinny pochodzić z produktów pełnoziarnistych, warzyw i owoców. Produkty z pełnego przemiału posiadają niższy indeks glikemiczny (IG), mają więcej składników mineralnych, witamin, antyoksydantów i błonnika. Dieta oparta o produkty z niskim IG wspomaga w leczeniu lub prewencji ewentualnych zaburzeń gospodarki węglowodanowej (osoby z Hashimoto są bardziej narażeni na rozwinięcie się cukrzycy), natomiast wysoka podaż błonnika zapobiega zaparciom. Z diety należy wyeliminować lub ograniczyć produkty będące źródłem cukrów prostych (np. cukierki, ciastka, wafelki, wysokosłodzone dżemy, owoce kandyzowane), które zwiększają ryzyko rozwoju nadwagi, otyłości, cukrzycy i innych chorób, w tym nowotworów.

Należy zwracać również uwagę na podaż i jakość tłuszczów wraz z dietą. Niewskazane jest stosowanie diet niskotłuszczowych, gdyż może to doprowadzić do niedoborów witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Tłuszcze powinny pokrywać nie więcej niż 30% całkowitej kaloryczności diety. Ograniczeniu powinna ulec konsumpcja tłuszczów nasyconych (masło, tłuste mięso, olej kokosowy) a także izomerów trans kwasów tłuszczowych (słodycze, chipsy, fast-food, niektóre margaryny twarde, zupki w proszku, serki topione). Unikanie tych produktów może pomóc zapobiec chorobom układu krążenia. U chorych na Hashimoto zaobserwowano wyższe stężenie cholesterolu całkowitego we krwi, trójglicerydów oraz frakcji cholesterolu LDL niż u osób zdrowych. Osoby z Hashimoto odznaczają się również wyższym ciśnieniem tętniczym, stężeniem homocysteiny (marker używany do oceny ryzyka miażdżycy) oraz białka C-reaktywnego (pojawia się we krwi w wyniku stanu zapalnego; stan zapalny jest silnie skorelowany z miażdżycą). Zalecane jest zwiększenie wraz z dietą spożycia nienasyconych kwasów tłuszczowych, które znajdują się w olejach roślinnych (olej rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek – oleje zawierają również sporo witaminy E, która jest silnych przeciwutleniaczem), awokado, orzechach oraz rybach. Szczególną rolę w chorobach tarczycy przypisuje się kwasom tłuszczowym omega-3. Wykazują one właściwości przeciwzapalne, pozytywnie wpływają na hormony tarczycy, wyciszają układ immunologiczny, zmniejszają stężenie trójglicerydów (TCG) w surowicy krwi, działają przeciwzakrzepowo i przeciwmiażdżycowo.

Diety eliminacyjne w Hashimoto – co z tą laktozą i glutenem?

Laktoza to dwucukier, który znajduje się w mleku i jego przetworach. Do jego strawienia potrzebny jest enzym laktaza. Nietolerancja laktozy spowodowana jest brakiem laktazy i dotyka około 30% dorosłych osób. Na potwierdzenie nietolerancji laktozy lekarz może zlecić wykonanie testu wodorowego.

Wyniki badań pokazują, że eliminacja laktozy z diety osób z chorobą Hashimoto i nietolerancją tego dwucukru korzystnie wpływa na obniżenie stężenia TSH. Brakuje jednak jednoznacznych dowodów, skłaniających do rekomendacji tego typu rozwiązań wszystkim pacjentom. Należy pamiętać, że dieta bez laktozy ≠ dieta bezmleczna. Wśród produktów mlecznych o niskiej zawartości laktozy wyróżnia się sery pleśniowe, sery żółte, jogurty, maślanki, kefiry a także produkty oznaczone jako „bez laktozy”.

Gluten to mieszanina białek: prolamin i glutein występujących w niektórych zbożach (pszenica, żyto, jęczmień, pszenżyto). Jedną z prolamin, występującą w pszenicy jest gliadyna. Swoją budową przypomina tkankę tarczycową, stąd spekulacje, że gliadyna może stymulować produkcję przeciwciał zarówno przeciwko sobie, jak i przeciwko samej tarczycy. Stan chorobowy, w którym układ odpornościowy produkuje przeciwciała przeciwko prolaminom, nazywamy celiakią. Objawia się ona dolegliwościami różnego rodzaju, najczęściej ze strony układu przewodu pokarmowego (biegunki, bóle brzucha, wzdęcia, tłuszczowe stolce). Szacuje się, że choroba trzewna występuje z częstością od 1:80 do 1:300. U osób chorych na Hashimoto ryzyko wynosi 1:30. Warto zatem przeprowadzić odpowiednią diagnostykę w celu wykluczenia celiakii. Jest to o tyle ważne, że u części osób chorujących na chorobę trzewną nie obserwuje się żadnych objawów lub są one nieswoiste.

Bezzasadne wprowadzenie diety bezglutenowej, bez uprzedniej diagnostyki, wydaje się bezcelowe i zbędne. Źle zbilansowana dieta bezglutenowa wiąże się z potencjalnym ryzykiem niedoborów żywieniowych. Dieta bezglutenowa wydaje się trudniejsza do stosowania, droższa w porównaniu do konwencjonalnej a także negatywnie wpływa na mikrobiotę jelitową.

Produkty wolotwórcze

Substancje wolotwórcze (tzw. goitrogeny) znajdują się przede wszystkim w warzywach krzyżowych: brukselce, kapuście, rzepie, kalafiorze i brokułach, a także truskawkach, prosie i szpinaku. Ich działanie opiera się na wiązaniu się z jodem i upośledzeniu jego wbudowywania do hormonów tarczycy. U osób z niedoczynnością tarczycy i Hashimoto zaleca się, aby wyżej wymienione produkty były w miarę możliwości spożywane po obróbce termicznej (prowadzi ona do inaktywacji nawet 30% znajdujących się w nich goitrogenów).

Podsumowanie:

Najczęściej występującą chorobą tarczycy jest niedoczynność. Z kolei ona najczęściej jest spowodowana autoimmunologicznym zapaleniem, tj. chorobą Hashimoto.
Zalecenia dietetyczne są zbieżne z zasadami racjonalnego żywienia, tj. piramidą żywności i żywienia opracowaną przez IŻŻ
Nie zaleca się stosowania diety bezlaktozowej i/lub bezglutenowej profilaktycznie, bez potwierdzenia nietolerancji laktozy czy celiakii w wynikach badań.
Produkty wolotwórcze, które potencjalnie mogą hamować wchłanianie jodu, zaleca się spożywać po uprzedniej obróbce termicznej.