Zespół policystycznych jajników (PCOS) to zaburzenie dotykające kobiety w okresie rozrodczym. Nazwa pochodzi od charakterystycznego obrazu jajników w badaniu USG, w których jest wiele pęcherzyków. PCOS może być schorzeniem dziedzicznym, niemniej duże znaczenie mają tutaj czynniki środowiskowe. Zwiększone ryzyko wystąpienia tych zaburzeń obserwuje się m.in. u kobiet z nadmierną masą ciała, które prowadzą niezdrowy tryb życia.
Objawy PCOS
PCOS wiąże się z zaburzeniami miesiączkowania i występowaniem cykli bezowulacyjnych, co znacznie utrudnia poczęcie dziecka. Dodatkowo obserwuje się nadmierną produkcję androgenów, co z kolei objawia się m.in. trądzikiem, łojotokiem czy nadmiernym owłosieniem typowym dla mężczyzn (na twarzy, plecach, w okolicach sutków czy pachwin). Bardzo często PCOS współwystępuje z insulinoopornością, co dodatkowo stymuluje produkcję androgenów. PCOS częściej diagnozuje się u kobiet z nadwagą i otyłością, ale ta przypadłość może dotknąć również kobiety z prawidłową masą ciała. [1]
Dietoterapia PCOS
Dietoterapia zespołu policystycznych jajników powinna być dopasowana do objawów. Jeżeli PCOS współwystępuje z nadwagą czy otyłością, warto w pierwszej kolejności unormować masę ciała do wartości BMI <25kg/m2. W tym celu stosujemy dietę z deficytem kalorycznym, która ma na celu redukcję masy ciała.
Jeżeli PCOS towarzyszy insulinooporność, warto wdrożyć dietę o niskim indeksie glikemicznym, która pozwoli unormować glikemię w ciągu dnia oraz zmniejszyć wydzielanie insuliny i tym samym obniżyć poziom androgenów. Warto rozważyć również aktywność fizyczną, która pozwoli na poprawę insulinowrażliwości w tkance mięśniowej.
Badania sugerują, że ćwiczenia o wyższej intensywności mogą mieć największy wpływ na poprawę nie tylko wspomnianej insulinowrażliwości, ale również skład ciała czy wydolność układu krążenia. Zaleca się co najmniej 120 minut intensywnych ćwiczeń tygodniowo. [2]
Najlepszym rozwiązaniem może być wdrożenie diety śródziemnomorskiej, która opiera się na produktach nieprzetworzonych, warzywach, owocach, dobrej jakości tłuszczów, rybach i mięsach. Wprowadzenie do diety antyoksydantów i witamin pochodzących z produktów roślinnych pozwala zwiększyć potencjał przeciwzapalny diety.
Większa ilość błonnika w diecie zapewni nie tylko większą sytość i wspomoże kontrolę masy ciała. Może również modulować mikrobiotę jelitową i wspomagać zwiększenie tolerancji glukozy – szczególnie szczepy Bifidobacteria. [3] Analogicznie ograniczenie cukrów prostych w diecie pozwoli na większą kontrolę ilości spożywanych kalorii i zmniejszy nasilenie stanów zapalnych.
Co jeść a czego unikać w PCOS?
Wyjaśnienie tego zagadnienia pozwoliłam sobie umieścić na infografice widocznej obok. Dodatkowo polecam również zapoznać się z artykułami dotyczącymi bisfenolu-a (KLIK / KLIK) – ekspozycja na ten składnik również może wpłynąć negatywnie na równowagę gospodarki hormonalnej.
Suplementacja
Zapotrzebowanie na poszczególne witaminy i składniki mineralne nie różni się od standardowych rekomendacji. Warto oczywiście suplementować witaminę D – szczególnie w okresie jesienno – zimowym. Z uwagi na częste współwystępowanie nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej u kobiet z PCOS, w tym przypadku warto rozpatrzyć dawkowanie witaminy D opracowane dla osób z nadwagą i otyłością, tj. 2000-4000IU/dzień. Według najnowszych wytycznych górny tolerowany poziom spożycia u osób z nadwagą i otyłością to 10 000 IU/dzień. [4]
Warty uwagi jest inozytol, który bardzo często stosuje się jako wsparcie leczenia PCOS i zwiększenie szansy na cykle owulacyjne. Inozytol dodatkowo może poprawiać insulinowrażliwość oraz równowagę hormonalnę. Według zaleceń powinno stosować się 4g inozytolu w dwóch dawkach dziennie. Polecane preparaty to m.in. Inofolic, Ovarin lub Inofem. Te preparaty zawierają dodatkowo kwas foliowy, który jest szczególnie ważnym składnikiem w okresie starania się o ciążę. [5] Innym ciekawym suplementem wspierającym terapię PCSO jest N-acetylocysteina (NAC). Wykazano, że suplementacja NAC przez 12 cyklu w dawce 1,2g zwiększyło odsetek owulacji oraz ciąż. Ponadto suplementacja tego składnika wiązała się z niższą liczbą poronień. [6]
Podsumowanie
Dietoterapia PCOS wymaga przede wszystkim indywidualnego podejścia. Nie ma uniwersalnych zasad, gdyż zespół objawów nie jest u każdej kobiety taki sam. Niewątpliwie najważniejszy skutek prozdrowotny przyniesie redukcja nadmiernej masy ciała. W tym celu warto zastosować dietę niskoenergetyczną i wprowadzić regularną aktywność fizyczną. Dokładny rozkład makroskładników oraz suplementacja powinna być dopasowana na podstawie trybu życia, badań laboratoryjnych oraz ewentualnych stwierdzonych niedoborów żywieniowych.
Źródła naukowe:
[1] https://www.mp.pl/pacjent/ginekologia/choroby/260942,zespol-policystycznych-jajnikow-pcos
[2] Patten RK, Boyle RA, Moholdt T, Kiel I, Hopkins WG, Harrison CL, Stepto NK. Exercise Interventions in Polycystic Ovary Syndrome: A Systematic Review and Meta-Analysis. Front Physiol. 2020 Jul 7;11:606. doi: 10.3389/fphys.2020.00606. PMID: 32733258; PMCID: PMC7358428.
[3] Ojo O., Feng Q.-Q., Ojo O.O., Wang X.-H. The Role of Dietary Fibre in Modulating Gut Microbiota Dysbiosis in Patients with Type 2 Diabetes: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomised Controlled Trials. Nutrients. 2020;12:3239.
[4] Płudowski, P.; Kos-Kudła, B.; Walczak, M.; Fal, A.; Zozulińska-Ziółkiewicz, D.; Sieroszewski, P.; Peregud-Pogorzelski, J.; Lauterbach, R.; Targowski, T.; Lewiński, A.; Spaczyński, R.; Wielgoś, M.; Pinkas, J.; Jackowska, T.; Helwich, E.; Mazur, A.; Ruchała, M.; Zygmunt, A.; Szalecki, M.; Bossowski, A.; Czech-Kowalska, J.; Wójcik, M.; Pyrżak, B.; Żmijewski, M.A.; Abramowicz, P.; Konstantynowicz, J.; Marcinowska-Suchowierska, E.; Bleizgys, A.; Karras, S.N.; Grant, W.B.; Carlberg, C.; Pilz, S.; Holick, M.F.; Misiorowski, W. Guidelines for Preventing and Treating Vitamin D Deficiency: A 2023 Update in Poland. Nutrients 2023, 15, 695. https://doi.org/10.3390/nu15030695
[5] Stanowisko Polskiego Zespołu Ekspertów. „stosowanie preparatów zawierających myo-inozytol, przez pacjentki z zespołem policystycznych jajników (PCOS).” Ginekol Pol 85.2 (2014): 158-160