Endometrioza – definicja
Endometrioza to przewlekła choroba, która charakteryzuje się rozrostem błony śluzowej trzonu macicy poza jej naturalnym umiejscowieniem, głównie w miednicy mniejszej, na jajnikach, w otrzewnej, pęcherzu moczowym albo w jelitach. Często w kontekście endometriozy używa się stwierdzenia „wędrująca śluzówka macicy”. Dotyczy ok. 6-10% ogółu populacji kobiet, głównie w wieku rozrodczym, ale występuje również w wieku młodocianym i u kobiet po menopauzie.
Endometrioza – objawy i leczenie
Jej głównymi objawami są bolesne miesiączki, bolesne współżycie (dyspareunia), ból podczas oddawanie moczu czy stolca. Mogą pojawiać się również bóle brzucha, wzdęcia, biegunki, zaparcia czy ból w okolicy krzyżowej. Pacjentki skarżą się również na wysoki poziom zmęczenia, bezsenność spowodowaną bólem, uporczywe dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego czy krwawienie w tracie ćwiczeń bądź po współżyciu. Czasami jedynym objawem jest zmniejszona płodność pacjentki. W pierwszych stadiach rozwoju choroba może nie dawać żadnych objawów, przez co wydłuża się czas postawienia trafnej diagnozy. W Europie czas ten trwa średnio 10 lat. [1]
Do diagnostyki wykorzystuje się głównie diagnostykę obrazową czyli USG i/lub obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (MRI). Leczenie endometriozy może polegać na podawaniu doraźnie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) w celu zmniejszenia bólu oraz stosowaniu preparatów hormonalnych, których zadaniem jest zmniejszenie wydzielania estrogenów oddziaływujących na endometrium (błonę śluzową macicy). Stosuje się również leczenie chirurgiczne. Duży nacisk kładzie się również na znaczenie żywienia i trybu życia.
Endometrioza a insulinooporność
Insulinooporność (IO) to zaburzenie metaboliczne, w którym komórki nie reagują prawidłowo na insulinę – hormon dzięki któremu komórka pobiera glukozę z krwi. Skutkuje to równoczesnym zwiększonym wytwarzaniem insuliny przez trzustkę oraz podwyższonym poziomem cukru we krwi (hiperglikemią). Wzrost stężenia insuliny powoduje wzrost stężenia estrogenów, co stymuluje błonę śluzową do przerastania. [2] Insulinooporność jest też istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju raka endometrium. [3] Dlatego tak ważne jest, aby w porę unormować poziom glikemii oraz insuliny – niedługo poruszę ten temat w osobnym artykule.
Aktywność fizyczna jako profilaktyka endometriozy
Część kobiet ze względu na nasilony ból decyduje się zredukować ilość treningów lub całkowicie zrezygnować z podejmowania jakiejkolwiek aktywności fizycznej. Badania wskazują jednak, że regularna aktywność fizyczna może pozytywnie wpłynąć na przebieg i leczenie choroby.
W przebiegu endometriozy dochodzi do wzrostu wydzielania czynników prozapalnych takich jak interleukiny IL-6 czy IL-8. Stan zapalny może predysponować do zaburzeń funkcjonowania śródbłonka, do występowania miażdżycy czy chorób metabolicznych takich jak insulinooporność. [4] Regularna aktywność fizyczna może zmniejszyć nasilenie IO i doprowadzić do zmniejszenia wydzielania insuliny.
Wysiłek fizyczny może dodatkowo zmniejszyć aktywność estrogenów i przyczynić się do obniżenia intensywności krwawień miesiączkowych. [5] Dodatkowo podejmowanie jakichkolwiek form ruchowych (np. spacerów) może spowodować poprawę jakości snu. [6]
Już w latach 80-tych XX wieku zauważono, że podejmowanie regularnych ćwiczeń przed ukończeniem 26. roku życia przez przynajmniej 2 godziny tygodniowo zmniejszało istotnie ryzyko zachorowania. [7] Nowsze badania tylko potwierdzają tę tezę. Przykładowo badanie z 2003 roku wskazuje, że u pacjentek, które często ćwiczyły (3 razy w tygodniu lub częściej, 30 minut lub więcej i przy wysokiej intensywności, np. bieganie, jazda na rowerze, gra w tenisa), zaobserwowano znaczne, bo aż o 76% zmniejszenie ryzyka rozwoju endometriozy. [8]
Witamina D i nabiał
W ramach badania Nurses’ HealthStudy w grupie 70 tysięcy pielęgniarek przeanalizowano wpływ witaminy D na ryzyko wystąpienia endometriozy. Wyniki wskazują, że kobiety z najwyższym stężeniem tej witaminy we krwi były o 24% mniej zagrożone rozwojem choroby niż kobiety z najniższym poziomem. W badaniu wy kazano również, że spożywanie nabiału może stanowić czynnik protekcyjny. Każda porcja nabiału dziennie zmniejszała ryzyko choroby o 5%. [9]
Kwasy tłuszczowe w diecie
W innym badaniu Nurses’ HealthStudy wykazano, że o ile sama zawartość tłuszczu w diecie nie ma wpływu na ryzyko choroby, to kobiety spożywające najwięcej wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 rzadziej chorowały na endometriozę niż kobiety spożywające najmniej tych kwasów. Kwasy omega-3 wykazują silne działanie przeciwzapalne, co może stanowić czynnik prewencyjny. Znajdziemy je w tłustych rybach morskich, w orzechach, nasionach (nasiona chia, siemię lniane) czy olejach roślinnych (np. oleju lnianym i z orzechów włoskich). W tym samym badaniu wykazano również, że kobiety spożywające kwasy tłuszczowe trans o 48% są bardziej narażone na rozwój endometriozy w porównaniu do reszty grupy. W diecie kobiet z endometriozą warto zatem wykluczyć źródła tych tłuszczów: żywność fast-food, przekąski smażone w głębokim oleju, słodycze czy twarde margaryny, a w ich miejsce wprowadzić produkty bogate w wielonienasycone kwasy tłuszczowe wymienione powyżej. [10]
Wykazano również, że spożywanie czerwonego mięsa przez kobiety w ilości większej niż 2 porcje w ciągu dnia wiązało się z dosyć wysokim ryzykiem rozwoju endometriozy. Warto więc ograniczyć nie tylko mięso czerwone w daniach obiadowych, ale przede wszystkim w postaci wędlin, kiełbas czy innych przetworów. [11]
Antyoksydanty
Antyoksydanty, w szczególności witaminy C i E chronią przed procesami utleniania i tym samym zmniejszają ryzyko wystąpienia stresu oksydacyjnego, który z kolei może prowadzić do rozwoju chorób o podłożu zapalnym. Okazuje się, że markery stresu oksydacyjnego są podwyższone u pacjentek z endometriozą, dlatego tak ważna jest odpowiednia podaż antyoksydantów w diecie tych osób. Wskazuje się, że faktycznie dieta bogata w antyoksydanty pochodzące z warzyw, owoców, olejów i orzechów może pomóc w leczeniu endometriozy. [12] Dodatkowo, ciekawym antyoksydantem wartym uwagi jest NAC czyli N-acetylocysteina.
Badanie na 92 Włoszkach z rozpoznaną endometriozą jajników wykazało zmniejszenie torbieli o średnio 1,5mm – to spektakularna zmiana biorąc pod uwagę, że w grupie kontrolnej torbiele powiększyły się o średnio 6,6mm. Dodatkowo kobiety suplementując NAC odnotowały zmniejszenie bólu. Protokół suplementacji trwał 3 miesiące i obejmował dawki 600mg NAC 3x dziennie. [13]
Bisfenol A
Bisfenol A to organiczny związek, który stosowany jest do utwardzania sztucznych materiałów syntetycznych. Możemy go znaleźć m.in. w plastikowych opakowaniach (w tym butelkach), plastikowych zabawkach, puszkach, kosmetykach czy nawet w papierze termicznym do drukarek fiskalnych. Więcej na jego temat pisałam kilka lat temu w tym wpisie: [KLIK]. Kobiety narażone na częstszą ekspozycję na bisfenol są w grupie zwiększonego ryzyka rozwoju endometriozy. Co więcej – kobiety ze stwierdzoną chorobą mają zazwyczaj wyższy poziom tego związku we krwi. Oczywistym jest, że nie jesteśmy w stanie całkowicie pozbyć się tego rodzaju związków w naszym życiu, ale można z całych sił starać się ograniczyć ich zużycie, np. wybierać jak najwięcej opakowań szklanych lub BPA free, nie używać plastikowych opakowań do przechowywania czy podgrzewania żywności. [14]
Podsumowanie
Endometrioza to przewlekła choroba, która dotyczy coraz więcej kobiet i niestety rzutuje negatywnie na ich codzienne życie. Wśród czynników prewencyjnych, które mogą zmniejszyć ryzyko zachorowania, wymienia się: regularną aktywność fizyczną, odpowiedni poziom witaminy D, podaż wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i jednoczesne ograniczenie podaży kwasów nasyconych oraz tłuszczów trans. W celu zmniejszenia stanu zapalnego warto stosować dietę bogatą w naturalne antyoksydanty, których głównym źródłem mogą być warzywa czy owoce.
Jeżeli potrzebujesz badań użytych do przygotowania tego wpisu, napisz do mnie wiadomość na FB lub maila: [email protected]